Islam dan muzik

Mukadimah

Islam merupakan sebuah agama pertengahan yang amat menekankan aspek spiritualiti dan pembangunan rohani, tapi pada masa sama turut membenarkan penganutnya berhibur dan berseronok, selagi mana ia tidak melampaui batas-batas syarak. Keinginan untuk berhibur dan kecintaan kepada kecantikan serta keindahan merupakan fitrah insani yang telah ditetapkan oleh Allah ﷻ kepada hamba-hambaNya.

Terdapat satu hadith berkenaan salah seorang sahabat Rasulullah ﷺ bernama Hanzalah yang merasa takut dirinya telah menjadi munafiq, kerana beliau merasa lalai daripada mengingati Allah ﷻ dengan berhibur bersama keluarga beliau, setelah sebelumnya bermuhasabah dalam majlis bersama Nabi ﷺ. Baginda ﷺ bersabda:

Imam Nawawi sewaktu mentafsirkan hadith ini yang turut diriwayatkan dengan lafaz berbeza dalam Sahih Muslim, beliau menjelaskan bahawa kita tidak dituntut untuk beribadah sepanjang masa. Kerana itu apabila Hanzalah merasa risau dirinya telah munafiq kerana ‘lalai’ daripada mengingati Allah ﷻ, Rasulullah ﷺ menjelaskan bahawa ada masa diperuntukkan untuk ibadah, ada masa juga perlu diperuntukkan untuk kehidupan dunia dan berhibur bersama keluarga (Rujuk Syarh Sahih Muslim 17/66).

Terdapat juga athar daripada Ibn Shihab yang berkata:

Prinsip Halal dan Haram dalam Islam

Kami nukilkan di sini prinsip-prinsip Islam berkenaan halal dan haram daripada karya Dr Yusuf al-Qaradhawi, antara lain beliau menyebut:

• Hukum asal sesuatu ialah harus (dibolehkan).
• Kuasa halal dan haram adalah hak Allah ﷻ semata-mata.
• Mengharamkan yang halal dan menghalalkan yang haram, sama dengan syirik kepada Allah ﷻ.
• Pengharaman itu adalah disebabkan oleh kotor dan mudarat.
• Dengan perkara halal, seseorang tidak perlu lagi kepada yang haram.
• Apa yang membawa kepada perkara yang haram, hukumnya haram.
• Haram membuat tipu helah untuk perkara yang haram.
• Niat yang baik tidak boleh menghalalkan yang haram.
• Memelihara diri dari perkara yang syubhah, iaitu yang samar-samar.
• Sesuatu yang haram itu tetap haram untuk semua.
• Darurat mengharuskan sesuatu yang dilarang (Rujuk Halal dan Haram dalam Islam 5 – 38).

Nu’man bin Basyir meriwayatkan bahawa Rasulullah ﷺ bersabda:

Hadith ini menjelaskan bahawa daerah dan ruang lingkup perkara yang halal adalah sangat luas. Bahkan, ia lebih luas daripada daerah perkara yang haram. Hal ini dapat difahami daripada perumpamaan Rasulullah ﷺ yang membandingkan perkara haram seumpama kawasan larangan. Oleh itu, selain kawasan larangan tersebut ialah kawasan halal. Demikianlah betapa besar dan luasnya daerah perkara halal berbanding perkara haram.

Maksud Muzik Dan Nyanyian

Kami mulakan perbahasan muzik dan nyanyian ini dengan mengemukakan takrif dan definisi bagi istilah-istilah berkenaan muzik dan nyanyian yang sering digunakan dalam hadith dan juga oleh para ulama dalam kitab-kitab mereka.

• Al-Ma’azif (مَعَازِفُ) merupakan kata jamak kepada مِعْزَفَةُ , yang bermaksud alat muzik. Ia turut dikenali sebagai الملاهي yang memberi maksud yang sama (Rujuk Fath al-Bari 10/55). Ibn Manzur dan Taj al-‘Arus menyebut: Al-Ma’azif ialah al-Malahi. Mufradnya ialah mi’zaf (مِعْزَف) dan mi’zafah (مِعْزَفَة) (Rujuk Lisan al-‘Arab 9/244 dan Taj al-‘Arus min Jawahir al-Qamus 24/155 dan Mukhtar al-Sihah 467).
• Ibn al-Qayyim pula menyatakan: al-ma’azif adalah seluruh alat muzik atau permainan, dan ini tidak diperselisihkan lagi oleh ahli-ahli bahasa (Lihat Ighathah al-Lahfan 1/260).
• Imam al-Zahabi pula berkata: al-ma’azif mencakupi seluruh alat muzik ataupun permainan yang digunakan bagi tujuan mengiringi sesebuah lagu atau sya’ir (Lihat al-Siyar 21/158 dan al-Tazkirah 2/1337).
• Imam al-Qahustani mentakrifkan kalimah al-Ghina’ (الْغِنَاءَ ) sebagai pengulangan suara beserta melodi dan intonasi dalam bersyair dan kombinasi tepukan tangan (Rujuk Radd al-Mukhtar 6/349).
• Menurut Ibn Khaldun, al-ghina’ merujuk kepada seni komposisi suara dengan kaedah menyusun suara mengikat nada yang tersusun (Rujuk Tarikh Ibn Khaldun 1/534).
• Bagi kalimah al-lahwu pula, Ibn Manzur mentakrifkannya sebagai sesuatu yang dijadikan alat atau wasilah, dan alat-alat muzik (al-malahi / الملاهي) pula termasuk di bawah kategori al-lahwu (Rujuk Lisan al-Arab 15/278).
• Menurut Imam al-Qurtubi, al-ghina’dari segi bahasa adalah meninggikan suara ketika bersyair atau yang semisal dengannya (seperti rajaz secara khusus) (Rujuk Kasyf al-Qina’47).

Antara nama-nama alat muzik yang disebut dalam hadith dan kitab para ulama’ ialah:

• Al-Thunbur (sejenis alat muzik bertali seperti gambus)
• At-Thabl (drum)
• Al-Mizmar (seruling)
• Al-Autar (gitar)
• Al-‘Uud (sejenis alat muzik bertali seperti gambus)
• Al-Duff (gendang)

Asalnya, perkataan muzik berasal daripada bahasa Greek, iaitu ‘muisike’ atau ‘mousa’. Ia juga dikatakan berasal daripada musica yang merangkumi seni muzik yang berbeza-beza dan alat-alat muzik seperti seruling, biola, gendang, dulcimer, kecapi, mandolin, simbal dan sebagainya (Lihat Singing and music in Islamic Perspective oleh Syeikh Abdullah al-Athari; Treatment with Music During the Old Turkish Period and in Anatolia oleh Serap Selver Kipay 1 – 14).

Dari sudut perspektif moden, muzik sepertimana yang disebut dalam Cambridge Dictionary ditakrifkan sebagai: “pattern of sounds made by musical instruments, voices, or computers, or a combination of these, intended to give pleasure to people listening to it” yang bermaksud bunyi yang terhasil daripada alatan muzik, suara, komputer, atau gabungan kesemua ini yang bertujuan memberikan ketenangan kepada pendengar. Menurut Kamus Dewan pula, muzik bermaksud gubahan bunyi yang menghasilkan bentuk dan irama yang indah dan menyenangkan atau bunyi-bunyian yang terhasil daripada alatan.

Pandangan Ulama Beserta Dalil

1. Fatwa yang mengharamkan muzik dan nyanyian.

Jumhur ulama dan fuqaha’ mengharamkan alat muzik. Cuma ada sebahagian mereka yang mengharuskan alat muzik tertentu dalam keadaan tertentu. Kami nukilkan di bawah antara pandangan-pandangan mereka:

• Imam Malik pernah ditanya akan muzik dan nyanyian, dan beliau berkata hanya orang fasiq yang terlibat dengan aktiviti seumpama ini (Rujuk Tafsir al-Qurthubi 14/55).
• Menurut Syeikh al-Islam Ibnu Taimiyah pula, mendengar nyanyian (atau alat muzik) menimbulkan mudarat yang dahsyat terhadap agama seseorang, tidak ada cara lain selain dengan menutup jalan agar tidak mendengarnya (Rujuk Majmu’ al-Fatawa 11/567). Beliau turut menambah, tidak harus menghasilkan alat-alat muzik, dan boleh untuk dihancurkannya disisi majoriti fuqaha; bahkan beliau menyebut bahawa alat-alat muzik merupakan arak kepada jiwa-jiwa manusia (Rujuk Majmu’ al-Fatawa 22/140 dan 10/417).
• Menurut Imam al-Nawawi, para ulama bersepakat atas haramnya upah yang diperoleh oleh penyanyi dalam aktiviti nyanyian. Ini juga pandangan Ibn Abidin dalam hasyiah beliau (Rujuk Syarh Sahih Muslim 10/231 dan Radd Al-Mukhtar ‘ala Ad-Dur Al-Mukhtar 6/424).
• Imam Ibn Hajar al-Haitami pula setelah beliau menukilkan ijmak akan pengharaman alat muzik, telah menyatakan bahawa sesiapa yang menyatakan bahawa ada khilaf dalam isu ini, dia telah melakukan kesilapan atau dikuasai hawa nafsu, hingga ia memekakkannya dan membutakannya (daripada mendengar dan melihat kebenaran) (Rujuk Kaff al-Ri’aa 118).
• Kata Ibn Qudamah, barangsiapa yang menjadikan muzik sebagai satu pekerjaan, atau mengambil kanak-kanak dan hamba untuk menyanyi dan dihadiri oleh orang ramai, maka orang seperti itu tidak diterima kesaksian daripadanya. Ini kerana muzik di sisi mereka yang tidak mengharamkannya, merupakan satu kebodohan, kerendahan dan menjatuhkan maruah. Manakala di sisi mereka yang mengharamkan muzik, ia merupakan satu dosa dan pelakunya dikira menzahirkan kemaksiatan dan kefasikan (Rujuk Al-Mughni 10/156).
• Bahkan disebut oleh Imam Khatib al-Syarbini, bahawa merosakkan thunbur wajib dikenakan ganti rugi kerana ia merupakan alat yang membawa kepada maksiat (Rujuk Mughni al-Muhtaj 5/469).
• Imam al-Qurthubi juga meriwayatkan pandangan al-Qaffal, bahawa tidak diterima penyaksian penyanyi dan penari. Tambah al-Qurthubi, oleh kerana itu, mengambil upah dan pendapatan daripada aktiviti nyanyian dan tarian juga tidak diharuskan (Rujuk Tafsir al-Qurthubi 14/56).

Dalil-Dalil Pengharaman

Para ulama yang mengharamkan muzik berhujah berdasarkan ayat-ayat al-Qur’an dan hadith, antaranya firman Allah ﷻ:

Kata Ibn ‘Abbas sewaktu mentafsirkan ayat ini, ia merujuk kepada muzik, manakala Mujahid berpandangan ia merujuk kepada al-Lahwu dan al-Tobl. Al-Hasan al-Basri pula menyatakan ayat ini diturunkan berkenaan muzik dan al-mazamir (Rujuk Tafsir al-Tobari 21/40 dan Tafsir Ibn Kathir 3/451).

Selain itu, sabda Nabi ﷺ:

Nabi ﷺ juga bersabda:

Nabi ﷺ juga pernah bersabda:

Selain itu, Nafi’ – maula Ibnu ‘Umar, berkata,

Oleh kerana itu, ulama yang mengharamkan nyanyian dan muzik juga turut mengharamkan segala transaksi yang melibatkan kedua-dua bidang tersebut. Hal ini berdasarkan sabda Baginda ﷺ:

2. Fatwa Yang Mengharuskan Muzik dan Nyanyian

Terdapat juga sebahagian ulama silam yang mengharuskan alat muzik, antaranya:

Abu Bakar Ibnu al-Arabi setelah membawakan hadith-hadith yang digunakan untuk mengharamkan nyanyian mengatakan tidak ada satu pun dalil yang sahih untuk mengharamkan nyanyian, kerana perawi-perawinya yang tidak tsiqah. Yang lebih sahih ialah riwayat-riwayat tersebut adalah batil (Rujuk Ahkam al-Qur’an 3/526).

Ibnu Hazm sewaktu membahaskan hukum nyanyian mengatakan bahawa semua riwayat hadith tentang haramnya nyanyian adalah batil. Tentang ayat 6 surah Luqman yang menjadi pengharaman nyanyian pula, beliau menjelaskan bahawa ayat tersebut menyebutkan satu sifat yang barangsiapa mengerjakannya akan menjadi kafir tanpa diperselisihkan lagi, iaitu apabila dia menjadikan agama Allah ﷻ sebagai bahan mainan.

Oleh kerana itu, jika seseorang membeli senaskhah Al-Qur’an untuk menyesatkan orang ramai dan menjadikannya sebagai permainan, maka jelas dia adalah kafir. Inilah yang dicela Allah ﷻ. Allah ﷻ sama sekali tidak mencela orang-orang yang membeli lahwal hadith itu sendiri yang boleh dipakai untuk hiburan dan menggembirakan hati, bukan untuk menyesatkan orang dari jalan Allah ﷻ.

Beliau juga mengambil hadith Nabi ﷺ berkenaan niat untuk menentukan hukum halal dan haram amalan seseorang:

Jadi barangsiapa mendengar nyanyian dengan niat untuk bermaksiat kepada Allah ﷻ, maka jelas dia adalah fasiq, dan ini termasuk semua perkara selain nyanyian. Begitu juga barangsiapa berniat untuk menghiburkan hati supaya dia mampu berbakti kepada Allah ﷻ dan lebih bersemangat dalam berbuat kebajikan, maka dia adalah orang yang taat dan berbuat baik dan perbuatannya pun termasuk perbuatan yang benar. Dan barangsiapa tidak berniat untuk taat kepada Allah ﷻ dan tidak juga untuk bermaksiat, maka perbuatannya itu dianggap laghwun sahaja yang diharuskan (Rujuk Al-Muhalla bil Athar 7/567).

Syeikh Sulaiman al-Jamal yang mensyarahkan Minhaj al-Tullab karangan Syeikh Zakariyya al-Ansari pula memakruhkan nyanyian tanpa alat muzik, meskipun nyanyian itu dinyanyikan oleh ajnabi atau golongan amrad (remaja lelaki yang kurang sifat kelakian). Namun jika ditakuti timbulnya fitnah atau melibatkan pandangan mata yang diharamkan, maka nyanyian tersebut menjadi haram. Adapun nyanyian ibu untuk menenangkan anaknya atau untuk melajukan pergerakan unta yang ditunggang seperti amalan orang Arab, maka tiada keraguan akan keharusannya. Syeikh Sulaiman turut memetik pandangan Imam al-Ghazali yang menyatakan setiap nyanyian bergantung kepada niat; niat untuk bermaksiat dihukumkan maksiat, ketaatan sebagai ketaatan dan jika tidak berniat apa-apa, maka ia dikira sebagai al-lahwu yang dimaafkan. Manakala nyanyian yang disertai alat muzik, maka ia dikira haram (Rujuk Hasyiyah Jamal ‘ala Syarh Minhaj al-Tullab 5/380).

Selain itu terdapat juga pandangan dalam mazhab Syafi’e yang mengharuskan al-‘Uud, atas sebab ia mampu mengurangkan kesedihan dan menyegarkan sisi rohani manusia, dan inilah pandangan Abu Mansur al-Baghdadi (Rujuk Al-Najm al-Wahhaj fi Syarh al-Minhaj 10/301).

Terdapat juga riwayat oleh Imam al-Muzani yang menyatakan bahawa pada suatu hari beliau berjalan bersama Imam al-Syafi’e dan menemui seorang hamba wanita sedang menyanyi, dan beliau tidak mengingkarinya, bahkan mendengarnya (Rujuk Tobaqat al-Syafi’iyyah al-Kubra 2/77).

Imam Qalyubi pula, meskipun mengharamkan nyanyian selain pada hari perayaan, beliau mengharuskan nyanyian dalam keadaan sakit dengan niat untuk menyembuhkan sakit, dengan syarat ia diakui oleh doktor yang ‘adil (Rujuk Hasyiyah Qalyubi wa ‘Umairah 4/321).

Imam al-Qurthubi menukilkan kata-kata al-Qusyairi: Alat-alat muzik dimainkan oleh para wanita dihadapan Nabi ﷺ untuk mengalu-alukan kedatangan Baginda ﷺ ke Madinah, dan Abu Bakr ingin mengherdik mereka supaya mereka berhenti. Tapi Nabi ﷺ melarangnya dan berkata: “Biarkan mereka wahai Abu Bakar, supaya orang Yahudi tahu agama kita ini fleksibel dan menyenangkan”. Al-Qurtubi turut menambah bahawa semua alat muzik yang digunakan sewaktu hari perkahwinan adalah diharuskan selagi lirik lagu tidak mempunyai unsur-unsur lucah (Rujuk Tafsir al-Qurtubi 14/54).

Imam Ibn Abidin al-Hanafi pula sewaktu membincangkan isu muzik dan nyanyian dalam kalangan golongan sufi telah meletakkan beberapa syarat agar ia selaras dengan syarak: majlis itu tidak mempunyai amrad (budak lelaki yang kurang ciri-ciri kelelakian ), tidak melibatkan percampuran jantina dan disertai niat yang ikhlas bukan untuk mengharapkan balasan keduniaan (Rujuk Radd al-Mukhtar wa Hasyiyah Ibn Abidin 6/349).

Imam al-Ghazali juga mengharamkan hanya dua alat muzik yang menjadi syi’ar kepada peminum arak, iaitu al–awtar (sejenis alat muzik bertali) dan al-mizmar (sejenis seruling), maka ianya haram (Rujuk Ihyaa’ Ulum al-Din, 2/272). Selain alat muzik tersebut, seperti duff (gendang), meskipun ia mempunyai loceng, ia dibenarkan. Dapat difahami bahawa Imam al-Ghazali mengharamkan alat muzik tertentu kerana ia berkait rapat dengan aktiviti maksiat, bukan kerana zatnya sebagai alat muzik.

Imam Al-Zahabi pula sewaktu mencatat biografi Abu Muhammad Ishaq bin Ibrahim al-Nadim, telah mengiktiraf beliau sebagai seorang Imam, al-Hafiz, al-Allamah dan seorang ahli muzik (Sahib al-Musiqi) (Rujuk Siyar A’lam al-Nubala’, 11/118-119) Beliau turut menukilkan pandangan Ibn Abd al-Barr yang menyatakan bahawa salah seorang ulama besar dalam bidang hadith, iaitu Abu Salamah al-Majishun – meninggal dunia pada tahun 185 Hijrah- merupakan seorang yang gemar mendengar muzik. Beliau turut diriwayatkan mempunyai hamba-hamba yang bermain alat muzik. Hal ini, menurut Imam al-Zahabi, tidaklah menghairankan, kerana ulama di Madinah terkenal agak bertoleransi dengan muzik (Rujuk Siyar A’lam al-Nubala’ 10/360 dan 8/372).

Hal ini menunjukkan bahawa muzik adalah dibenarkan, hatta bagi seorang ‘alim dan ia tidaklah menjatuhkan taraf seseorang dari sudut kebolehpercayaan (tsiqah) dan ‘adil mereka.

Imam Ibn Tahir al-Qaysirany pula menyatakan bahawa tiada perbezaan pada hukum mendengar mana-mana alat muzik, dan para ulama mutaqaddimin mengharuskannya kerana tiada dalil-dalil syarak yang mengharamkannya, maka ia kembali kepada hukum asal keharusan setiap perkara (Rujuk Kitab al-Sama’ 31)

Imam Abdul Ghani al-Nabulsi pula menyatakan bahawa sesiapa yang meneliti hadith-hadith berkaitan pengharaman alat muzik akan mendapati bahawa alat muzik tidak terlepas daripada dikaitkan dengan arak, penyanyi-penyanyi wanita dan perkara-perkara dosa dan maksiat (al-fusuq wa al-fujur). Qaedah mazhab Syafi’e menyatakan mutlaq itu diikat dengan muqayyad. Manakala hadith yang tidak mengikat muzik dengan perkara-perkara seperti arak dan dosa pula berstatus ahad dan hanya bertaraf zhanni bukannya qathi’e. Maka pengharaman muzik sebenarnya adalah kerana keterkaitannya dengan perkara-perkara lain yang diharamkan secara qath’ie melalui dalil-dalil mutawatir (Rujuk Idhaahat al-Dilalat fi Sama’ al-Alaat 78).

Imam Al-Syaukani pula meriwayatkan banyak athar daripada sahabat dan tabi’in yang menunjukkan keharusan mendengar nyanyian dan muzik, antaranya Ibn ‘Umar, Mu’awiyah, Amr bin al-‘Aas, Abdullah bin Jaafar dan Hasan bin Tsabit R.’Anhum.

Beliau turut membawakan beberapa riwayat daripada ramai ulama seperti Abu Ya’la, al-Qaffal dan al-Ruyani yang menunjukkan keharusan nyanyian dan alat muzik di sisi mazhab Malik. Abu Thalib al-Makkiy dalam Qut al-Qulub meriwayatkan daripada Syu’bah bahawa dia mendengar bunyi thunbur daripada rumah al-Minhal bin ‘Amr, seorang muhaddith yang terkenal. Ibn Thahir juga menyatakan bahawa tiada khilaf dalam kalangan ulama Madinah akan keharusan al-‘Uud (sejenis alat muzik bertali). Terdapat juga nukilan daripada sebahagian ulama mazhab Syafi’e seperti Imam al-Mawardi, Al-Isnawi, Ibn al-Mulaqqin, Al-Syirazi, Izzuddin Abd al-Salam dan Ibn Thahir yang meriwatkan pandangan yang mengharuskan al-‘Uud.

Adapun nyanyian tanpa disertai alat muzik, sebahagian ulama seperti Ibn Thahir dan Imam al-Ghazzali menyebut bahawa ia disepakati keharusannya oleh para sahabat, tabi’in dan ulama selepasnya. Selain itu, beliau turut menaqalkan kata-kata Imam al-Ghazali yang menyatakan lafaz bathil yang warid dalam hadith-hadith Nabi ﷺ berkenaan muzik كل لهو يلهو به المؤمن فهو باطل tidak menunjukkan pengharaman, tapi ia menunjukkan akan ketiadaan faedah dan manfaat pada perkara tersebut. Pandangan al-Ghazali ini turut dipersetujui oleh Imam Syaukani yang menyatakan bahawa perkara yang tiada faedah termasuk di bawah kategori al-mubah atau harus (Rujuk Nail al-Autor 8/114-118 dan Al-Fath al-Rabbani min Fatawa al-Imam al-Syaukani 10/5206).

Imam al-Syaukani juga telah menulis satu kitab khusus bertajuk Ibtol Da’wa al-Ijma’ fi Tahrim Muthlaq al-Sama’ dalam menepis dakwaan sesetangah ulama yang mendakwa berlakunya ijmak dalam pengharaman alat muzik dan nyanyian.

Dalil-Dalil Keharusan Muzik dan Nyanyian

Hadith daripada ‘Aisyah, dia berkata:

Selain itu, tsabit hadith daripada Anas bin Malik, katanya:

Daripada ‘Aisyah, beliau meriwayatkan:

Menurut Syeikh Abdullah al-Judai’, hadith ini menunjukkan galakan hiburan berbentuk nyanyian dan muzik pada hari Raya, dan hukum keharusan muzik dan nyanyian pada selain hari perayaan telah tsabit melalui pelbagai riwayat yang lain.

Diriwayatkan pula oleh al-Rubai’ binti al-Mu’awwiz:

Daripada al-Sa’ib bin Yazid:

Syeikh Yusuf bin Abdullah al-Judai’ sewaktu mentafsirkan hadith ini menyatakan, hadith ini menunjukkan Nabi ﷺ sendiri tidak melarang muzik dan nyanyian. Adapun frasa “syaitan telah meniup melalui dua lubang hidungnya” menunjukkan bahawa muzik ini lebih hampir kepada kategori bathil, dalam erti kata tiada kebaikan (hasanat) padanya, dan syaitan mempunyai bahagian di dalamnya. Namun ini tidak membawa erti pengharaman, kerana perlu dibezakan antara haram dan bathil. Jika muzik adalah haram, tidak mungkin Nabi ﷺ membenarkan wanita itu menyanyi, dan membenarkan Aisyah mendengarnya.

Diriwayatkan juga bahawa Saidina Umar pernah mendengar seorang lelaki menyanyi di satu padang pasir, lalu beliau berkata:

Fatwa-Fatwa Dan Pandangan Ulama Kontemporari

1. Fatwa Dar al-Iftaa’ Misriyyah

Nyanyian dan muzik secara amnya terbahagi kepada dua, iaitu yang diharuskan dan yang diharamkan. Ini kerana nyanyian itu satu bentuk komunikasi dan susunan perkataan. Perkataan yang baik maka ianya baik, perkataan yang buruk maka ianya menjadi buruk.

Adapun pandangan para ulama yang mengharamkan sebahagian alat muzik adalah kerana alat muzik itu dimainkan untuk menggalakkan aktiviti maksiat, dan bukan kerana sifatnya sebagai alat muzik semata-mata.

Mendengar muzik dan nyanyian serta menghadiri konsert adalah harus jika lagu-lagu yang dimainkan berunsur keagamaan dan menyeru kepada patriotisme dan semangat kenegaraan, atau yang menzahirkan kegembiraan sempena perayaan dalam keadaan mengelakkan percampuran bebas lelaki dan perempuan. Selain itu, nyanyian itu sendiri bebas daripada unsur jelek, dosa dan perkara yang diharamkan seperti arak dan kelucahan, tidak menimbulkan nasfu syahwat serta tidak melalaikan daripada perkara-perkara yang wajib. Nyanyian dan muzik yang haram pula ialah yang tidak memenuhi syarat-syarat di atas, serta menimbulkan fitnah, menghilangkan sifat malu dan meruntuhkan akhlak.

2. Muzakarah Jawatankuasa Fatwa Majlis Kebangsaan Bagi Hal Ehwal Ugama Islam Malaysia Kali Ke-2 yang bersidang pada 12-13 Mei 1981 telah membuat keputusan seperti berikut:

• Nyanyian yang senikatanya baik, tidak lucah, tidak biadap dan tidak mendorong kepada maksiat, tidak bercampur gaul antara lelaki dengan perempuan dan tidak membawa kepada fitnah adalah harus;
• Jika nyanyian senikatanya tidak baik, lucah, biadap, mendorong kepada maksiat, bercampur gaul lelaki dengan perempuan dan membawa kepada fitnah maka nyanyian itu adalah haram;
• Pancaragam yang melalaikan hukumnya haram;
• Mendengar nyanyian dan pancaragam adalah harus dengan syarat senikatanya baik, tidak lucah, tidak biadap, tidak bercampur lelaki dan perempuan dalam keadaan yang tidak menimbulkan fitnah; dan
• Menyanyi untuk menimbulkan semangat jihad adalah harus.

3. Fatwa Syeikh Dr. Yusof al-Qaradhawi

Menurut Syeikh al-Qaradhawi, isu ini menjadi khilaf yang hangat diperdebatkan dalam kalangan ulama. Nyanyian yang disepakati haram ialah nyanyian yang melibatkan maksiat atau mempunyai unsur mengajak ke arah maksiat. Adapun yang disepakati harus pula ialah nyanyian yang menjurus ke arah naluri fitrah yang dialunkan untuk dirinya, nyanyian sesama suami isteri atau sesama kanak-kanak. Selain daripada jenis-jenis ini termasuk di bawah ruang perselisihan para ulama.

Beliau mentarjihkan pandangan yang mengharuskan muzik dan nyanyian dan ia merupakan hukum asal bagi perkara-perkara baik dan dan indah. Namun, terdapat beberapa unsur luaran yang terpalit padanya yang menyebabkan hukum boleh berubah kepada haram atau makruh tahrim.

Beliau turut meletakkan beberapa peringatan dan garis panduan bagi sesiapa yang mendengar nyanyian dan mempraktikkannya:

• Sesiapa yang berniat mendorong diri untuk melakukan maksiat melalui nyanyian, maka dia seorang fasik. Jika bertujuan merehatkan jiwa, membantu untuk taat kepada Allah ﷻ dan menyegarkan diri, maka ia dikira perbuatan yang baik. Jika tidak berniat samada baik atau buruk, maka ia dikira perbuatan al-lahwu/al-bathil (sia-sia) yang tidak berpahala mahupun dosa.
• Lirik mestilah tidak mengandungi unsur menyalahi akidah, hukum-hakam dan kewajipan Islam.
• Gaya penyampaian penyanyi mestilah menjaga batas-batas syarak.
• Agama Islam menolak sebarang unsur keterlaluan dalam setiap perkara, meskipun dalam isu ibadah. Keterlaluan dalam perkara harus akan menghabiskan masa yang sepatutnya digunakan untuk melakukan kewajipan.
• Setiap pendengar mestilah menilai dan menentukan sendiri nyanyian yang boleh didengar. Mereka lebih mengetahui bentuk-bentuk nyanyian yang mampu merangsang nalurinya, menggodanya kepada fitnah dan melupakan unsur rohani dalam dirinya (Rujuk Halal dan Haram dalam Islam 430-436).

4. Syeikh Ali Jum’ah (mantan Mufti Mesir)

Syeikh Ali Jum’ah menegaskan bahawa hukum berkenaan muzik dan nyanyian ini bukannya isu yang melibatkan asas aqidah atau perkara yang dimaklumi dari agama secara dharuriy, dan ia sekadar khilaf fiqh. Maka tidak boleh sama sekali kita menghukum orang lain sebagai fasiq hanya kerana berbeza pandangan dalam isu ini.

Beliau mentarjihkan pandangan yang mengharuskan nyanyian, sama ada disertai alat muzik ataupun tidak, dengan syarat ia tidak mengandungi unsur-unsur kemaksiatan dan perkara yang menyanggahi syarak. Bahkan hukumnya boleh menjadi sunat jika melibatkan puji-pujian kepada Allah ﷻ dan Nabi-Nya, lagu-lagu yang menaikkan semangat dan kecintaan kepada negara. Namun begitu, sikap berlebih-lebihan padanya akan membawa kepada makruh, bahkan boleh juga membawa kepada hukum haram (Rujuk Al-Qaul al-Mubin fi Ahkam al-Dunya wa al-Din 228 dan 233).

5. Fatwa Ulama al-Lajnah al-Da’imah

Muzik adalah haram berdasarkan Al-Qur’an dan al-Sunnah, bahkan muzik juga tidak dibenarkan dalam bentuk nasyid untuk tujuan dakwah. Mereka memilih pandangan Ibn Mas’ud yang mentafsirkan frasa ‘lahwa al-hadith’ dalam ayat 6 Surah Luqman sebagai muzik (al-ghina’). Muzik merupakan perosak hati, jalan ke arah keburukan dan boleh melalaikan kita daripada perkara-perkara kebaikan (Rujuk Fatawa al-Lajnah al-Da’imah 26/222-225).

6. Syeikh Mahmud Syaltut

Syariat tidak diturunkan untuk menyekat fitrah manusia yang sukakan keindahan dan kecantikan, tapi Syariat datang untuk mengawal dan mengawasinya agar tidak terjerumus ke dalam perkara-perkara yang jelek dan memudaratkan. Tambah beliau lagi, alat muzik dan nyanyian tidak diharamkan kerana zatnya sebagai alat muzik, tapi hanya jika ada unsur maksiat yang dikaitkan dengannya, atau jika ia membawa kepada gejala-gejala yang tidak bermoral. Jika muzik itu bebas daripada sebarang unsur maksiat, maka adalah diharuskan untuk mendengarnya, mempelajarinya dan menyertai acara-acara muzik (Rujuk Fatawa Mahmud Syaltut 385).

7. Syeikh Yusuf bin Abdullah al-Judai’

Syeikh al-Judai’- seorang ulama hadith dari Iraq- ada mengemukakan kajian beliau tentang muzik dan nyanyian. Menurut beliau, antara kaedah usul yang wajib diambil kira dalam meneliti isu ini ialah muzik dan nyanyian merupakan isu adat manusiawi, dan bukannya isu ta’abbudi, dan asal bagi perkara-perkara adat ialah harus. Ia juga merupakan salah satu jenis perhiasan dan kecantikan yang asalnya dihalalkan oleh Allah ﷻ menerusi firmanNya:

Beliau juga sewaktu menyimpulkan kajian menyatakan bahawa asal bagi kedua-duanya ialah al-lahwu, dan ia diharuskan untuk tujuan mencapai maslahah yang mu’tabarah, seperti menzahirkan kegembiraan yang syar’ie, mengelakkan rasa jemu dan keletihan. Ia juga mestilah tidak menyebabkan perkara-perkara wajib dan sunat terabai, atau menyebabkan berlakunya perkata-perkara haram. Jika ini terjadi, hukumnya bertukar daripada harus kepada haram atau makruh (Rujuk Al-Musiqi wa al-Ghina’ fi Mizan al-Islam 600).

Muzik dalam Sejarah Islam

Sabda Baginda ﷺ:

Musik merupakan sejenis seni – satu seni yang menzahirkan kecantikan dan kehalusan, seterusnya menatijahkan ketenangan dalam hati. Dalam sejarah Islam, kita mengenali dua nama yang amat sinonim dengan muzik, iaitu Abu Nasr al-Farabi dan Ziryab.

Abu Nasr al-Farabi – seorang ahli falsafah terkemuka dunia- terkenal dengan kitabnya berjudul Kitab al-Musiqi al-Kabir. Dalam kitab ini, beliau menjelaskan prinsip-prinsip falsafah tentang muzik, kualiti kosmik dan kesannya. Beliau sepertimana ahli falsafah sebelumnya mengkelaskan muzik sebagai salah satu ilmu-ilmu matematik. Beliau turut menulis satu makalah berjudul Meanings of the Intellect, yang menjelaskan tentang terapi muzik serta kesan-kesan positif terapi muzik terhadap jiwa manusia.

Terdapat banyak kisah yang masyhur akan kehebatan beliau bermain muzik, dan diceritakan kehebatan beliau mengalunkan muzik boleh membuatkan pendengar menangis, tertawa bahkan tertidur dalam satu majlis yang sama.

Sejarah Islam juga mengenali nama Ziryab, atau nama sebenarnya Abu al-Hasan ‘Ali ibn Nafi’, yang merupakan ketua ahli muzik di Istana Cordoba, dilahirkan pada tahun 789M di Iraq. Guru muziknya, Ishaq al-Mawsili merupakan pemuzik handal dari Baghdad, dan merupakan ahli muzik kegemaran Khalifah Harun al-Rashid. Dikatakan bahawa beliau menguasai lebih 1000 buah lagu, dan merupakan seorang komposer lagu yang amat handal. Lagu dan irama muzik beliau mempunyai simbolik yang tersendiri, dan bukan semata-mata sekadar bunyi-bunyian yang kosong dari makna.

Beliau juga telah menubuhkan kolej muzik pertama di dunia, yang mengajar antara lain komposisi muzik genre harmoni. Sumbangan beliau kepada muzik diiktiraf di seluruh dunia, dan dikatakan beliau telah mencetuskan revolusi pada zamannya dari sudut kaedah muzik zaman pertengahan, gaya hidup dan fesyen (Ziryab, the Musician, Astronomer, Fashion Designer and Gastronome).

Selain itu, kita juga dapati Jalaluddin al-Rumi mendedikasikan banyak bait-bait puisi beliau dalam membicarakan soal muzik. Contohnya:

Disini kita melihat Jalaluddin al-Rumi sendiri mengakui sifat muzik yang bersifat serampang dua mata, dan mampu membawa kesan positif dan negatif.

Keperluan ke arah Transformasi Muzik

Satu kajian telah dijalankan oleh sekumpulan penyelidik dari fakulti perubatan Universiti Pittsburgh, yang menganalisis 793 lagu-lagu paling popular dalam kalangan muda-mudi antara tahun 2005 hingga 2007. Hasil kajian mereka mendapati hampir 80% lagu rap mengandungi unsur menggalakkan penggunaan dadah dan arak, diikuti 37% lagu genre country, 20% hip-hop, 14% lagu-lagu rock dan 9% lagu-lagu pop (Third of hit songs mention alcohol, drug use: study).

Ini menunjukkan betapa industri muzik sekarang adalah tenat dan sudah dikuasai oleh anasir-anasir bejat, dan menjadi tanggungjawab pemuzik Muslim untuk mengubah situasi ini. Tujuan utama muzik, iaitu menzahirkan tema-tema kemanusiaan, keindahan dan menenangkan jiwa perlu dikembalikan.

Plato, ahli falsafah terkenal Greek pernah berkata dalam karyanya Republic:

Muzik seharusnya membawa kepada ketenangan jiwa, dan industri muzik Islami tidak sepatutnya diasosiasikan dengan anasir-anasir negatif yang dibawa oleh industri muzik arus perdana.

Yusuf Islam atau Cat Stevens telah meluahkan kekesalannya yang terlalu tergopoh-gapah sewaktu mula-mula berubah, meninggalkan terus dunia muzik, tanpa menyedari ia memberi imej negatif terhadap Islam itu sendiri dan menimbulkan tanggapan buruk dalam kalangan masyarakat Britain dan peminat muzik global. Beliau menulis lagi:

“Muzik wujud secara sejagat di dunia ini, walaupun di hutan, lautan dan juga padang pasir; burung-burung bersiul, ombak berdebur-debur, manakala angin pula berderu-deru. Alam semulajadi menyanyikan lagunya sendiri yang indah dan mengagumkan, sebagai puji-pujian kepada Maha Pencipta Alam” (Rujuk Mengapa Saya Masih Memetik Gitar 69).

Yusof Islam sedar akan kepentingan pemuzik-pemuzik Muslim untuk menceburkan diri secara aktif dalam dunia nyanyian dengan tujuan untuk mengubahnya dari dalam, menyebarkan unsur-unsur positif dan sebagai ruang dakwah yang amat luas.

Kesimpulan

Tuntasnya, muzik bukanlah satu perkara yang boleh dihukumkan sebagai harus secara mutlak, atau diharamkan secara mutlak. Yang mengharamkan muzik dan nyanyian telah menyatakan alasan dan hujah mereka secara terperinci, manakala yang mengharuskan pula menetapkan syarat-syarat dan garis panduan yang mesti dipatuhi.

Para ulama dahulu mahupun kontemporari bersepakat akan pengharaman setiap lagu mahupun muzik yang mengandungi unsur-unsur yang jelas haram seperti menggalakkan zina, dorongan meminum arak, tarian-tarian mengghairahkan dan lirik yang mendorong kepada keganasan. Mereka hanya berbeza pandangan pada muzik dan nyanyian yang bebas daripada unsur-unsur tersebut.

Tuntasnya, kami cenderung kepada pandangan yang mengharuskan nyanyian dan muzik, selagi mana ia tidak mempunyai unsur-unsur yang diharamkan seperti arak, pergaulan bebas tanpa batas, lirik yang menyanggahi syariat dan aqidah Islam serta melalaikan pendengar dan pengamal muzik daripada tanggungjawab dan kewajipan agama.

Menurut Ibn ‘Abd Rabbihi al-Andalusi sewaktu menyimpulkan khilaf dalam ulama menyatakan bahawa hukum muzik dan nyanyian sama seperti syair; jika baik kandungannya maka baiklah ia, dan jika buruk kandungannya maka buruklah ia (Rujuk al-‘Aqd al-Farid, 7/10). Inilah juga kalam Imam al-Syafi’e sewaktu bercakap tentang sya’ir yang diriwayatkan oleh Imam al-Juwainiy:

Meskipun banyak hadith yang secara zahirnya melarang muzik dan nyanyian, namun ia sering disebut bersama dengan arak. Ini menunjukkan bahawa pengharaman muzik oleh sebahagian ulama, bukan kerana zat muzik dan nyanyian itu sendiri. Maka kerana itulah fatwa para ulama kontemporari mengharuskan muzik dan nyanyian sekiranya ia bebas daripada unsur-unsur maksiat dan kejelekan.

Selain itu, muzik dan nyanyian juga telah menjadi satu perkara yang diterima dan diamalkan secara meluas di seluruh pelusuk dunia dan dalam pelbagai aspek kehidupan (‘umum al-balwa). Mengharamkan muzik dan nyanyian secara mutlak akan menyebabkan berlakunya kesusahan dan kesukaran kepada umat Islam, sedangkan Allah ﷻ telah berfirman:

Trend semasa industri muzik juga menunjukkan bahawa kebanyakan lagu yang menjadi kegilaan masyarakat sekarang ialah lagu-lagu cinta yang tidak membentuk jiwa dan memberikan ketenangan. Maka adalah menjadi tanggungjawab ahli muzik, produser dan penulis skrip Muslim untuk mengubah situasi ini dengan memperbanyakkan lagu-lagu berunsur dakwah, ketuhanan, kemanusiaan, kemasyarakatan dan lain-lain tema yang perlu ditonjolkan bagi menjadikan industri muzik tanah air lebih patuh Syariah.

وَاللهُ أَعْلَمُ بِالصَّوَابِ

Bayan Linnas 197