Benarkah iblis pernah memohon kepada Allah ﷻ agar diberikan rumah dan sebagainya?

Soalan

Saya ada persoalan tentang status riwayat yang saya dengar. Saya ada dengar dalam satu ceramah yang menyebut ketika iblis diturunkan ke bumi, Iblis memohon kepada Allah ﷻ agar diberikan rumah, tempat bermajlis, makanan dan lain-lain. Allah ﷻ pun berikan tandas sebagai rumah Iblis, pasar sebagai tempat bermajlis, makanan yang tidak disebutkan nama Allah ﷻ sebagai makanan Iblis. Benarkah ada riwayat tersebut?

Ringkasan jawapan

Riwayat tersebut terdapat dalam beberapa kitab hadis. Antaranya di dalam al-Mu’jam al-Kabir oleh Imam al-Ṭabarānī (m 360 H) dan Imam al-Ṭabarī (m 310 H) di dalam Tahzīb al-Athār. Ibn Abi al-Dunyā turut meriwayatkan hadis ini melalui jalur sanad yang sama di dalam kitab Makāid al-Shayṭān.

Riwayat hadis tersebut ialah riwayat yang terlalu lemah berpunca daripada Ubaidullah bin Zahr al-Ḍamirī. Beliau perawi yang sering melakukan kesilapan dalam periwayatan dan tidak mempunyai kelayakan dalam periwayatan seperti mana yang dijelaskan oleh Yahya bin Ma’īn. Di dalam sanad ini juga terdapat Ali bin Yazīd bin Abī Hilāl yang dikritik kredibiliti beliau oleh ulama hadis. Yahyā bin Ayyūb al-Ghafiqī juga antara punca kelemahan riwayat ini dan beliau disifatkan oleh ulama hadis sebagai perawi yang teruk hafalannya. Di samping itu, tiada jalur periwayatan lain yang menyokong riwayat Sa’īd bin Abī Maryam sehingga menjadikan riwayat ini tafarrud (bersendirian dalam periwayatan).

Abu al-Faḍl al-Iraqī (m 706 H) menjelaskan bahawa riwayat hadis ini terlalu lemah dan tidak boleh disebarkan. Penilaian ini turut dijelaskan oleh al-Haithamī (m 807 H) di dalam Majma‘ al-Zawāid.

Huraian jawapan

Terdapat riwayat yang hampir sama maknanya dengan persoalan yang dikemukakan. Riwayat tersebut terdapat dalam beberapa kitab hadis. Antaranya di dalam al-Mu’jam al-Kabir oleh Imam al-Ṭabarānī (m 360 H). Beliau menukilkan sanad dan matan seperti berikut:

Riwayat ini juga dinukilkan oleh Imam al-Ṭabarī (m 310 H) di dalam Tahzīb al-Athār. Beliau menukilkan sanad seperti berikut:

Ibn Abi al-Dunyā turut meriwayatkan hadis ini melalui jalur sanad yang sama di dalam kitab Makāid al-Shayṭān. Di dalam riwayat ini terdapat tambahan matan seperti berikut:

Jika diteliti madar (paksi) sanad hadis ini tertumpu kepada Sa’īd bin Abī Maryam. Rajah berikut menjelaskan sanad hadis ini:

Sa’īd bin Abī Maryam atau nama beliau Sa’īd bin al-Ḥakam al-Jumahī (m 224 H) ialah seorang perawi yang thiqah (dipercayai kredibilitinya). Imam Ahmad memuji beliau dan menyebut beliau merupakan perawi yang perlu ditemui untuk diambil riwayatnya di Mesir. Beliau ialah antara perawi yang dimuatkan oleh Imam al-Bukhari di dalam kitab al-Ṣaḥīḥ. Abu Hatīm (m 277 H) turut menilai beliau sebagai perawi yang thiqah.

Yahyā bin Ayyūb al-Ghafiqī Abu al-Abbās (m 263 H) ialah seorang perawi yang berasal daripada Mesir. Abu Daud menilai beliau sebagai seorang perawi yang thiqah. Imam al-Nasaiī menyatakan bahawa tidak mengapa untuk meriwayatkan hadis daripada beliau dan pada masa yang sama beliau mengkritik hafalan Yahyā bin Ayyūb. Penilaian yang dilakukan oleh Imam al-Nasaiī bertitik tolak daripada kritikan Imam Ahmad bin Hanbal (m 241 H) terhadap Yahyā bin Ayyūb. Imam Ahmad menyebut bahawa Yahyā ialah perawi yang teruk hafalan hadisnya. Al-Daruqutni turut mengkritik hadis-hadis riwayat Yahyā sehingga beliau menghukum sebahagian hadisnya dengan hukum al-Muḍṭarib (berlaku kecelaruan dalam riwayat sehingga sukar untuk ditentukan kesahihannya).

Ubaidullah bin Zahr al-Ḍamirī merupakan seorang perawi yang dikritik. Imam Ahmad menilai beliau sebagai seorang perawi yang lemah. Yahyā bin Ma’īn mengatakan bahawa beliau tidak mempunyai kelayakan dalam periwayatan hadis (Laysa bi Syai). Ali bin al-Madinī (m 234 H) mengatakan bahawa beliau sering melakukan kesalahan dalam riwayat hadis (munkar al-ḥadīth). Abu Abdurrahman al-Sulamī (m 412 H) pernah bertanya kepada al-Daruqutnī berkenaan status Ubaidullah bin Zahr. Al-Daruqutnī menyebut bahawa Ubaidullah ialah perawi lemah. Antara kaedah yang dinyatakan oleh Ibn Hibban (m 354 H) untuk berinteraksi dengan riwayat beliau ialah:

Bahkan Ibn Hibban menjelaskan jika beliau meriwayatkan daripada Ali bin Yazīd maka akan berlaku bencana besar (kesalahan dan kesilapan). Ali bin Yazīd bin Abī Hilāl al-Alhānī (m 112 H) ialah perawi yang terlalu lemah. Yahya bin Ma’īn menjelaskan bahawa riwayat hadis Ali bin Yazīd daripada Abu Umamah kesemuanya lemah. Beliau menjelaskan lagi bahawa hadis-hadis Ubaidullah bin Zahr dan Ali bin Yazīd yang diriwayatkan daripada Abu Umamah secara marfu‘ (disandarkan kepada Nabi ﷺ) adalah lemah.

Ibn Yazīd menjelaskan bahawa beliau sering melakukan kesilapan dalam periwayatan dan cuai dalam menyampaikan hadis. Imam al-Bukhari turut mengkritik beliau dengan mengatakan beliau sebagai sering melakukan kesilapan (munkar al-Ḥadīth).Imam al-Nasaiī mengatakan beliau bukan perawi yang thiqah (dipecayai kredibilitinya). Boleh dikatakan kebanyakan ulama hadis mengkritik kredibiliti beliau dalam periwayatan hadis khususnya hadis-hadis yang beliau riwayatkan daripada al-Qasim bin Abdurrahman.

Al-Qāsim bin Abdurrahman Mawla Mu’āwiyah al-Syāmī antara perawi yang banyak dikritik oleh kebanyakan ahli hadis antaranya Imam Ahmad bin Hanbal. Imam Abu Daud pernah bertanya kepada Imam Ahmad tentang al-Qāsim bin Abdurrahman, beliau menjawab bahawa al-Qāsim banyak meriwayatkan hadis-hadis yang mengandungi banyak kesalahan dan Ja’far bin Zubair ialah antara orang terawal yang meriwayatkan hadis daripada beliau di Basrah yang kemudiannya ramai ulama meninggalkan periwayatan beliau. Al-‘Ijli (m 261 H) menjelaskan bahawa al-Qāsim bin Abdurrahman ialah perawi yang thiqah namun begitu beliau mempunyai hafalan yang lemah.

Justeru, riwayat hadis tersebut ialah riwayat yang terlalu lemah berpunca daripada Ubaidullah bin Zahr al-Ḍamirī. Beliau perawi yang sering melakukan kesilapan dalam periwayatan dan tidak mempunyai kelayakan dalam periwayatan seperti mana yang dijelaskan oleh Yahya bin Ma’īn. Di dalam sanad ini juga terdapat Ali bin Yazīd bin Abī Hilāl yang dikritik kredibiliti beliau oleh ulama hadis. Yahyā bin Ayyūb al-Ghafiqī juga antara punca kelemahan riwayat ini dan beliau disifatkan oleh ulama hadis sebagai perawi yang teruk hafalannya. Di samping itu, tiada jalur periwayatan lain yang menyokong riwayat Sa’īd bin Abī Maryam sehingga menjadikan riwayat ini tafarrud (bersendirian dalam periwayatan).

Abu al-Faḍl al-Iraqī (m 706 H) menjelaskan bahawa riwayat hadis ini terlalu lemah dan tidak boleh disebarkan. Penilaian ini turut dijelaskan oleh al-Haithamī (m. 807 H) di dalam Majma‘ al-Zawāid.

Irsyad Al-Hadith 553